UKHULUMA izinto ezingayisa izwe phambili usomabhizinisi osenqume ukungena ngokugcwele kwezombusazwe. Kepha mukhulu umsebenzi ohlalele uMnu uSandile Zungu ngoba inhlangano ebusayo i-ANC ingcole kusuka phezulu.
UNEMINYAKA engaphezu kwewu-20 eyiciko kodwa uzizwa sengathi uhambo lwakhe yima lusanda kuqala. Uzibona ehlukile kwamanye amaciko ngoba ucabanga ngendlela ehlukile futhi ibhizinisi lakhe liwubufakazi bale ndlela engajwayelekile enza izinto ngayo nemenza ahlale eqhamuka namasu amasha.
SEKUPHELE unyaka kwaba nezibhelu KwaZulu-Natali naseGauteng, ngazo okwatashwa izimpahla emabhizinisini amancane namakhulu acekelwa phansi.
KULELI sonke ngithanda sixoxe ngomnotho wasemalokishini nasezindaweni zasemakhaya. Isikhathi esiningi senza amaphutha amakhulu uma kuza kwezamabhizinisi bese sijika sikhala ngabamhlophe ukuthi basivalela ngaphandle kwezomnotho kodwa kube kuyithina uqobo esibasiza ukuthi basivalele ngaphandle.
IKOMIDI lasePhalamemnde lezoLimo, ukuLungiswa koMhlaba nokuThuthukiswa kweziNdawo zaseMakhaya neKomidi lezokuQashwa nezokuSebenza asanda kuzwa indlela abalimi abangabelungu abaphatha ngayo izisebenzi ezingabantu abamnyama neziqashi emapulazini.
UKUSEBENZA ngama-satellite nokwenzeka emkhathini yizinto ezingabukeka ziqhelelene nabantu kodwa empeleni kuningi okungama emhlabeni uma kungathiwa lezi zinto azisebenzi. Ukuziqonda kuyasiza futhi kugwema izibhicingo emhlabeni.
INKAMPANI yabantu abamnyama enkulu kunazo zonke ezilawula izikhwama zempesheni i-Akani Retirement Fund Administrators ithi izothathela inhlangano elawula le mboni iFinancial Sector Conduct Authority (iFSCA) izinyathelo zomthetho.
Usemncane wawuphiwa imali?
Sasiyisebenzela. Umuntu wayeba nesiqephu sakhe sengadi, atshale anakekele izitshalo zakhe bese uyaphiwa-ke imali, ikakhulukazi ngoDisemba uma ugogo esebhonasile.
UMSHWALENSE kahulumeni ohlinzekela izibhicongo iSouth African Special Risk Insurance Association (iSasria) usukhokhe uR24 billion, okuwu-80% wezicelo ezafakwa ngamakhasimende okwacekelwa phansi izimpahla zabo ngenkathi kutatshwa ngoJulayi ngonyaka odlule.
AMABHIZINISI acekelwa phansi ngenkathi kutatshwa izinto okwaqubuka ngoJulayi ngonyaka odlule asevuke qingqo. Nokho abanikazi bawo basazikhotha amanxeba futhi banovalo ngokuthi emva kwaso sonke lesi sikhathi kodwa akekho oseboshiwe futhi washushiswa.
UKUGUQUGUQUKA kwesimo sezulu yiyonanto okuzobhungwa ngayo kakhulu kule minyaka embalwa ezayo. Kumele sibhekane nako manje ngokuhlela ukuthi sizowehlisa kanjalo umonakalo kwimvelo odalwa wumnotho wethu.
NAMHLANJE ngithanda sigxile odabeni lokuthuthukisa osomabhizinisi abancane eNingizimu Afrika. Kucacile ukuthi amathuba omsebenzi ayivelakancane ezweni lethu.
KUYAQHUBEKA ukucinywa kagesi osekuthathe amasonto kwaze kwaba yinjwayelo. Umbuzo uthi ngabe amabhizinisi amancane azokwazi yini ukuba nezinye izindlela zokuthola ugesi?
WENZE izifundo zomthetho ngoba ebona ukuthi ubulungisa abukho eNingizimu Afrika. Njengabaningi abangena kulo mkhakha, naye waqala ecabanga ukuthi yimpi azoyilwa enkantolo.
Usemncane, wawuphiwa imali?
Cha, angikhumbuli nje nginikwa imali ekukhuleni kwami; kwazise angikhulanga nabazali bobabili.
AMANANI kaphethroli asenyuke ngo-27% kusukela ngonyaka odlule kuze kube manje kanti phakathi kuka-Ephreli noMeyi anyuke ngo-8.1%. Lezi yizibalo ezisanda kukhishwa yiFNB.
UNgqongqoshe wezokuThuthukisa amaBhizinisi amaNcane usekhuthaze amabhizinisi amancane asemalokishini nasemakhaya ukuthi afake izicelo ukuze axhaswe ohlelweni iTownship and Rural Entrepreneurship Programme (iTREP). “Sizimisele ukubhekana nokuntuleka kwemisebenzi nendlala kodwa sinomsebenzi wokukhulisa umnotho,” … Read More
UKUCINYWA kukagesi ngesonto elidlule kumoshe kakhulu. Ngitshelwe ngezinkampani ekuphoqeleke ukuthi zidilize izisebenzi ngenxa yokungakwazi ukusebenza. Nezinama-generator azikwazanga ukuthola udizili ngokushesha. Nezisebenzisa amabhethri agcine eziphelela.
NAMUHLA ngithanda sibheke isimo somnotho waseNingizimu Afrika esesimanzonzo ngenxa yokunyuka kukadizili, uphethroli nopharafini.
UTHANDO lwabo lokufuya izinkukhu lwaqala ngoSuku lweziThandani ngo-2019. Nakuba sebehlukumezeke kaningi oNkk uLebohang Dhludhlu nomnyeni wakhe uMnu uDumisani Dhludhlu kodwa babambelela othandweni lwabo lokufuya izinkukhu, olugcine luchamisele inqwaba yezinkukhu ezidida ukwenza manje.
ININGIZIMU Afrika iyahlomula ngoba ewumuntu onganqeni ukuzama izinto ezintsha njengoba afundela ezokuvakasha engaqondile kangangokuthi ngisho nonina wayephoxekile ngoba engasaqhubekanga nokwenza izifundo zokuba yi-chartered accountant.
UMKHIQIZI kapende waKwaZulu-Natali usevule isitolo sesibili, okufakazela ukuphumelela kwebhizinisi lakhe ekuthembekeni nokusebenza ngobungcweti.
Usemncane wawuphiwa imali?
Yebo, ngangiphiwa imali yokuphatha esikoleni.
KUFANELE kulungiswe izinkinga ezivalela ngaphandle abanye abantu, inkohlakalo, ububha nokuntuleka kwemisebenzi ukuze iNingizimu Afrika iphumelele.
ISIYAVUNA iNingizimu Afrika ngenxa yokuchitshiyelwa komthetho olawula ukucwaninga amabhuku, nowanika iHhovisi lomCwaningimabhuku-Jikelele amandla engeziwe eminyakeni emithathu edlule.
NJENGOBA umbiko wokugcina weKhomishini yeJaji uRaymond Zondo usuthuliwe, sekuyisikhathi sokuthi kuthathwe izinyathelo. Kumele sivuselele isithunzi seNingizima Afrika njengezwe elingathenjwa ukuthi linomthetho osebenzayo. Iminyaka yokugwamanda amandla ombuso ngezindlela ezikhinyabeza izikhungo zikahulumeni ezakhelwe ukuqinisekisa ubulungisa nokuthi abaphethe bayaphendula, ililimaze kakhulu igama lezwe.
NAMUHLA ngithanda sibheke isimo esibhekene naso singamazwe ngenxa yempi phakathi kweRussia ne-Ukraine. Ithe le mpi uma iqala kwabonakala ngokushesha ukuthi amanani kawoyela namafutha okupheka aloku enyuka kancane kancane.
UNQUME ukuhlanganisa uthando lwakhe lobuchwepheshe bamakhompyutha nolwezolimo ukuze asize izwe liyeke ukuthenga ukudla elingakwazi ukuzikhiqizela kona kwamanye amazwe.
NGEMVA kweminyaka esebenza emkhakheni wamabhange, ukusebenzela izikhondlakhondla zamabhange amabili eNingizimu Afrika, ukudla umhlanganiso ngemiklomelo emikhulu namathuba okusebenza embonini ezimele umakadebona emkhakheni wamabhange usegxile obizweni lwakhe – ukuletha ithemba lapho amathuba eyivelakancane khona.
Usemncane wawuphiwa yini imali?
Cha, sasingaphiwa imali ngoba yayiyivelakancane.
IHHOVISI loMcwaningimabhuku-jikelele lizobuyekeza ukuthi kufanele yini liqhubeke nokunika omasipala abaletha imibiko yezimali engahlanganisiwe ngendlela ithuba lokuyilungisa.
USUKU lweNtsha lusikhumbuza u-1976 mhla intsha isukuma ilwa nohulumeni wobandlululo. Ngesonto elidlule ngizithole sengibuka izinselelo ezibhekene nentsha namhlanje. Zihlukile kakhulu kodwa kucacile ukuthi kumele sigxile ekuzixazululeni.
KULELI sonto ngithanda sibheke isihloko esimayelana nokugqugquzela izingane zethu ukuthi ziqale ngokusebenza kuqala ngaphambi kokuyofunda ezikhungweni zemfundo ephakeme.
KUBANTU abaningi ukudla okonakele nomunye udoti yizinto okufanele zilahlwe ngoba zisuke zingasenamsebenzi walutho. Kepha kunomlimi imfucuza eyigugu kuye njengoba ingenye yezinto azisebenzisayo ukuqhamuka nezindlela ezintsha zokulima, ezinempilo futhi ezivikela imvelo.
NGESIKHATHI ezichithela isizungu nekhehla lasendaweni elalinebhizinisi lokungcwaba wayenganakile ukuthi kuzomholela ebhizinisini. Leli bhizinisi lakhe lokubaza selizale elinye njengoba esengene shi nakwezolimo kanti nakhona izinto zihamba kahle kangangokuthi ubona sizofezeka isifiso sakhe sokuthatha umhlalaphansi lapho eqashwe khona ngokugcwele engakabi neminyaka ewu-50.
UNGQONGQOSHE wamaBhizinisi kaHulumeni uMnu uPravin Gordhan usencome umsebenzi owenziwe yiTransnet ukulungisa umonakalo odalwe yizikhukhula ezihlasele ngo-Ephreli nangoMeyi emzileni emqoka wokuthutha izimpahla phakathi kwaseThekwini naseGauteng.
Usemncane wawuphiwa yini imali?
Ngikhulele emakhaya, ngakho kuleya minyaka besingekho kakhulu isidingo semali kodwa besiphiwa ngomalume uma behlile eGoli.
SIMELANE kahle nezinselelo esibhekane nazo siyizwe, ikakhulukazi eCOVID-19, sibambisane kahle uhulumeni nosomabhizinisi.
KULE ngosi ngithanda sibheke indaba yokuba qotho ekwenzeni izinto ebhizinisini. Ngisuswa yisivunguvungu esibhokile ezweni. UMengameli uCyril Ramaphosa umbuleke izinqe ngento eyenzeka ngo-2020 abezama ukuyifihla.
UDUME ngokuthanda izingane emndenini wakhe kangangokuthi ngisho kunomcimbi kubo uyaziwa ukuthi yena unakekela izingane. Bathi abanye bezikhathaza ngokuthi konke kumi ngomumo yini ngomcimbi, yena usuke ebuza ukuthi izingane zihlinzekelwe ngakho konke yini ezizokudinga njengokudla, indawo yokulala nokunye.
WAZI eneminyaka ewu-11 ukuthi angathanda ukuba wumuntu wesifazane wokuqala e-Afrika ukuya emkhathini kanti nakuba kungakenzeki kodwa ziloku zivelile izimpawu zokuthi yiphupho elizogcina lifezekile.
Usemncane wawuphiwa yini imali?
Yebo, uma ikhona kodwa bekungabi yinto yanjalo.
INSIZWA yaKwaMhlanga, eMpumalanga, yasungula ibhizinisi layo ngoba ikholelwa ekwenzeni imisebenzi yezandla ehlukene. Loku kwayisiza ngoba kwahlenga ibhizinisi layo ngesikhathi izwe livaliwe.
UMASIPALA waseThekwini wethule isabelomali sango-2022/23 esibuyekeziwe uchaza ukuthi umi kuphi ngesicelo sesibonelelo osifake emNyangweni wezeziMali sokulungisa umonakalo odalwe yizikhukhula ezihlasele ngo-Ephreli nangoMeyi, ezidale umonakalo olinganiselwa kuR5.8 billion.
NGESONTO elidlule besikhunjuzwa ukuthi ubugebengu buhlupha kangakanani kuleli zwe. Ngekota yokuqala yango-2022 izibalo zobugebengu obuhambisana nodlame njengokubulala, ukudlwengula nokushaya, zinyuke ngendlela ethusayo.
KULE ngosi ngithanda sibheke isimo esiguqukayo eNingizimu Afrika ngezinto eziningi ezimayelana nengqalasizinda. Uma ubheka uhulumeni usuyehluleka ukugcina ingqalasizinda isezingeni elifanele.
I-SOUTH African Association of Meat Importers and Exporters (i-AMIE) ikholwa wukuthi ukudayisela i-European Union inyama yenkukhu kuzodala amathuba okusimamisa le mboni eNingizimu Afrika.
“KHULISA umntwana ngendlela eyakuba ngeyakhe; kuyakuthi lapho esekhulile, angasuki kuyo.”
WASIZWA wukuthi abazali bakhe bangapholisi maseko ukusukuma bayofuna usizo uma bebona okusolisayo ngaye. Lolo sizo aluthola eneminyaka ewu-14 lwamenza wakwazi ukuqeda isikole, waze wayoqeqeshelwa ukuba wudokotela.
Usemncane wawuphiwa imali?
Yebo, kwakuyimali yokuyiphatha esikoleni. NangoDisemba sasiphiwa uma ubaba (ebhonasile).
INTOMBAZANE yasemajukujukwini aseXobho, eningizimu yeKwaZulu-Natali, ikhula ayikhumbuli ibona kudliwa amaphilisi futhi kuphuzwa imithi kubo. Empeleni uninakhulu wale ntombazane namuhla esiyintokazi wayeyihebeza indaba yemithi yesilungu.
KUNGENZEKA uhulumeni ugcine ungakwazanga ukuphinde ubuyisele intela kaphethroli i-general fuel levy njengoba izinkomba ziveza ukuthi isimo somnotho sisazoba nzima futhi namanani kawoyela eqhubeka nokudla amagalani njengoba izolo ebemi ku$122.08 umphongolo.
KUBALULEKILE sithi ukubhekisisa isimo sethu eNingizimu Afrika. Kula masonto ambalwa kade ngiseWashington DC, eMelika, ngisohlelweni lokucathuliswa oluxhaswe wuhulumeni waseMelika. Ingimangazile indlela enhle okubukwa ngayo iNingizimu Afrika.
KWENYE yezingosi ngakhuluma kabanzi ngokubaluleka kokuthi sakhe umnotho wethu singabantu abanmyama. Loku ngangikuthathela ekutheni sengathi yithina kuphela eNingizimu Afrika abantu abamnyama abangenandaba nokwakha owethu umnotho kodwa zonke ezinye izinhlanga zinowazo.
EMVA kweminyaka ulindile, umphakathi waseMakhasaneni, KwaZulu-Natali, uthole amatayitela nezinsizakusebenza zokulima zenani elingaphezu kukaR1 billion. Kepha laba balimi sebenovalo lokuthi izinhlelo zabo zokukhula kwezolimo zingase ziphazanyiswe wukuthi kuhlongozwa umsebenzi wemayini endaweni.
UKUPHINDA kwakhe amabanga amathathu kabili kanjalo nokuthola ithuba lokuyofunda kwamgqugquzela ukuthi afise ukusiza abanye abafundi, ikakhulukazi abasezindaweni zasemakhaya njengakubo. Ngesikhathi ewuqala lo msebenzi kwakungesilo ibhizinisi futhi wayengaboni ukuthi kungaba yibhizinisi.
WAWUMCHAZA umbhoshongo kagesi ayewubona eseyingane. Ayekwazi ngawo wukuthi yilapho kuqhamuka khona umsakazo njengoba babewubiza nge-FM pole. Isifiso sakhe kwakuwukuthi ngelinye ilanga aqwale lo mbhoshongo, okuyisona esamholela ezifundweni zobunjiniyela.
Usemncane wawuphiwa imali?
Yebo, kodwa ngangiyithola uma kade ngikhalela umama uma ehamba noma (ngikhumuke) izinyo bese ethi ugogo angilibeke esicathulweni igundane lizongipha imali.
UKUPEPENYEKA ngezimbembeshwana ezimasondokazi amane yibhizinisi lokungcebeleka elingavamile lapho kwakhe indlu emnyama khona. Cishe nosomabhizinisi abamnyama abanama-quad bike ngeke beqe esandleni uma bebalwa.
ENYE yezinkinga engihlangabezana nazo uma ngixoxa nabalingani kuhulumeni, izinyunyana nezinhlangano ezingenzi inzuzo yindlela ababuka ngayo osomabhizinisi – njengenhlangano eyodwa abangaxoxisana nayo.
NAMHLANJE ngithanda sibheke indaba yokuvalela abantu besifazane ngaphandle emabhizinisini. Kuyadabukisa ukubona ukuthi nango-2022 kusenomqondo obhedayo wabanye abantu besilisa wokwenza nzima impilo kubantu besifazane abangosomabhizinisi noma abafisa ukuba ngosomabhizinisi.
UKHULE ecabanga ukuthi uyise “uyahlupheka” ngoba wayengaqashiwe njengabanye abantu. Kepha wavuleka amehlo ngonyaka ambona ngawo edayisa izinkomo ukuze abakhokhele esikoleni nezingane zakubo.
“WENZA kanjani (ukuthi) isizukulwane esilandelayo sibone ukuthi imfundo yiwona khiye wempumelelo njengoba kugcwele abantu abaneziqu abahluphekayo nezigebengu ezicebile?”
OSOMABHIZINISI abasafufusa baKwaMhlabuyalingana, eNyakatho yeKwaZulu-Natali, bakhala ngomasipala ngokubabulala ngendlala njengoba bethi baxoshwe emakethe asebeneminyaka besebenzela kuyona. Basola omunye wabaphathi bakamasipala abathi usanda kuqashwa kanti uzenzela umathanda.
Usemncane wawuphiwa imali?
Yebo, kwakuyimali yokukhokha irenti nokuthenga ukudla.
AMABHIZINISI amancane asengozini yokuwa noma kuzoncipha inzuzo ayenzayo uma engayisukumeli indaba yokuguqula indlela asebenza ngayo ukuze ahambisane nobuchwepheshe besimanje kanti loku kubeka imisebenzi engcupheni.
KUSAZOTHATHA isikhathi ngaphambi kokuthi amanani okudla nokubiza kwezinye izinto, okudalwa wukwehla kwamandla emali kuyeke ukuqonga, kanti kudingeka ukuthi abathengi bazibambe ziqine ngoba nophethroli kulindelwe ukuthi unyuke ngamawala ngenyanga ezayo, ngaphandle uma uhulumeni uzophinde ungenelele.
NGABE osomabhizinisi sebekulungele ukuba nogesi osebenza kahle? Kulula ukugcina sesikhohlwa wukubaluleka kokuba nesisombululo esizosisiza isikhathi eside ukuphehla nokusabalalisa ugesi ngenxa yokucinywa kukagesi okungapheli.
KULE ngosi ngithanda sibheke ukuthi mhlawumbe sesifikile isikhathi sokuthi uhulumeni udede emsebenzini wokuhlinzeka ngentuthuko, kunalokho udlulisele izintambo zokwenza lo msebenzi kubantu.
I-NATIONAL Union of Mineworkers (iNUM), engabanye babanikazi be-Ubank, ithi isinqumo seBhange loMbuso sokufaka leli bhange ngaphansi komlawuli yiqhinga lokuphoqa ukuthi ivume ukuthengwa yi-African Bank, nethi ifuna ukukhokha “utiki” owuR100 million ukulithenga lonke leli bhange.
KUNINGI umlimi waseLimpopo akuthandayo nakufisayo njengokuguqula umhlaba osesigodini sakubo ukuthi ukwazi ukukhiqiza abazokudayisa ukulwa nobubha nokwakha amathuba emisebenzi.
NGESIKHATHI eyeka umsebenzi ayeqashwe kuwona embonini yezokwakha ngoba enzela ukugxila ebhizinisini lakhe lokudla, wayengalindele ukuthi lizophumelela ngokushesha.
NGEMVA kwango-1994 uhulumeni wobandlululo usugobe uphondo ekucindezeleni abantu bomdabu e-Afrika, umuntu esenevoti eNingizimu Africa, kunohlobo losomabhizinisi olwaqubuka – amaRupert amnyama.
NGESILATINI kuthiwa in vino veritas, okusho ukuthi lapho kunomvini (iwayini) khona, kuneqiniso noma oqhabule iwayini uyazikhiphela iqiniso.
Usemcane wawuphiwa imali?
Yebo, ngenkathi abazali besaphila
NAKUBA kwakunzima ukushiya umsebenzi wakhe esitolo esikhulu sezimpahla zokugqoka kodwa yisinqumo angazisoli ngaso.
NGICELA ukubonga kakhulu iNyuvesi yaKwaZulu-Natali ngokubona kufanele ukungiqoka ukuthi ngibe wuShansela walesi sikhungo esihloniphekile. Ngilamukela leli thuba ngesikhathi esibuhlungu emlandweni wezwe lethu. Lobu buhlungu benzeka ngenxa yokungenzi kahle nokungasebenzi kahle (kwezinye izinto). Uma sibheka okwenzakalayo, sibonani?
ASIJWAYELE ukuma kancane sibuyekeze indlela inqubomgomo yethu esithuthuke ngayo. I-Operation Vulindelela, uhlelo lwehhovisi likaMengameli nomNyango wezeziMali, seluzuze izinto eziningi nakuba ezinye zisabanjwe yimicikilisho ngaphambi kokuthi zisebenze kahle kodwa siphezu kwazo.
KULE ngosi ngithanda sibheke isifo sokungahloniphani singabantu abamnyama kwezamabhizinisi. Akubalulekile noma ngabe uwena umnikazi webhizinisi noma usebenza ebhizinisini noma liphi.
ISIZULU sithi inkunzi isematholeni. Kunjalo nakumakadebona kwezokuphatha, usomabhizinisi, isishabasheki sabantu abakhubazekile nesikhulumi sezinkulumo ezikhuthazayo.
KWAKUNGENELE ukuqhamuka emndenini owenza izitini ukuqinisekisa ukuthi ukhiqiza izitini ezisezingeni phezulu. Isifiso sakhe sokwenza imizi yaselokishini ibemihle njengeyaselungwini yisona esimgqugquzela zonke izinsuku.
Usemncane wawuphiwa imali?
Yebo, ngangiphiwa.
USEPHOXEKE kaningana usomabhizinisi kodwa kukho konke lokhu kuphoxeka ubethola isifundo, nokumsizile njengoba imikhiqizo yenkampani yakhe isitholakala nakwamanye amazwe aseNingizimu ye-Afrika.
USIZO oluhlinzekwa wuhulumeni ukutakula amabhizinisi akhahlanyezwe yiCOVID-19, udlame olwabheduka ngoJulayi wango-2021 nezikhukhula ezisanda kuhlasela KwaZulu-Natali ngeke lusize ngalutho futhi lufike emva kwendaba.
KUYISHWA ukuthi emva kweminyaka engaphezu kwemibili kwahlasela iCOVID-19 wuhhafu kuphela wabantu abadala abagonywe ngokugcwele. Loku sekuzohlupha thina manje njengoba kuqina ukuhlasela kwaleli gciwane okwesihlanu.
KULE ngosi ngithanda sibheke lento encomekayo engiyibona yenzeka eNingizimu Afrika. Uma uqaphelisisa uzobona ukuthi ayanda ama-brand amasha asungulwa ngabantu abamnyama kanti nabantu bakithi sebethanda ukuthenga ama brand asungulwe ngabakubo kunakwamanye amazwe.
WAYAZI ukuthi ngelinye ilanga uyoba nebhizinisi nokungakho engapholisanga maseko ngokuliqala njengoba kwathi eqeda enyuvesi lase likhona.
Usemncane wawuphiwa imali?
Eyi, cha.
You cannot copy content of this page
Javascript not detected. Javascript required for this site to function. Please enable it in your browser settings and refresh this page.