NGENKATHI abantu nezinkampani bekhombisa ukukhathalela imvelo, ukusebenzisa ubuchwepheshe obuvikela imvelo kuya ngokuya kuba yinto ebalulekile kunakuqala. Empeleni imakethe yobuchwepheshe obuvikela imvelo inani lale makethe belingaphezu kuka$10 billion ngo-2020 kanti kulinganiswa ukuthi lizofika ku-$74bn ngo-2030. Ukonga ugesi ngenye yezinto zokuqala lapho ubuchwepheshe bunganciphisa khona umphumela wabo olimaza imvelo.
UBUGEBENGU obuhleliwe buya ngokuya buba yingozi enkulu emnothweni wethu. Benza umonakalo omkhulu ngaphezu kwemigomo emibi noma ukwehluleka ukuhlinzeka abantu ngezidingo.
SESIYA emaphethelweni onyaka. Impela u-2022 awubanga muhle neze emabhizinisini amaningi abantu abamnyama. Ziningi izinto ezingahambanga kahle.
ZIMBILI izinto eziholele umfuyi wezinkukhu nomlimi waseningizimu yaseThekwini kwezolimo – uyisemkhulu ongasekho nendawo adabuka kuyona.
AKAZIHLUPHI ngemisebenzi athi uma eyibheka abone ukuthi awukho umehluko azowenza emphakathini ikakhulukazi ukuphucula impilo yabantu abampofu. Uthi kumqoka kuye ukuthi ethi ebangenisela abanikazi benkampani imali kodwa nempilo yabantu ibe ngcono.
UMTHUNGI owakhuliswa wugogo wakhe owayebakhroshela amajezi ebusika uhamba ezinyathelweni zikagogo wakhe.
Usemncane wawuphiwa imali?
Ekhaya imali wawungaphiwa, wawuthengelwa okucelayo. Uma kwenzekile wayinikwa wumuntu, wawubuzisiswa ukuthi ubekusuke ngani maqede ithathwe kuwe ngoba kwakuthiwa ingane ethanda imali izofunda ubugebengu.
KUNOMEHLUKO omuhle endleleni okuphathwe ngayo imali kahulumeni ngonyaka wezimali u-2021/22 njengoba yandile iminyango kahulumeni ethole imibiko yezimali emihle. Nokho kusadingeka ukuthi kuqiniswe isandla ekuqikeleleni ukuthi loku kuholela ekuphuculeni indlela izidingo zomphakathi ezihlinzekwa ngayo.
EMBANGWENI yemiholo, izinyunyana zifuna kugxilwe kuphela ezingxoxweni eziphakathi kwezisebenzi nabaqashi. Azifuni ezinye izinhlaka ezinjengomphakathi nosomabhizinisi zingenelele odabeni oluthinta amaholo.
NGEMPELASONTO edlule kuqale iNdebe yoMhlaba yebhola. Kimina kuvuke isasasa elalikhona ngenkathi lemidlalo izodlalelwa eNingizimu Afrika. Ngizibuze ukuthi ngabe mangaki amathuba ebhizinisi iQatar ewavulele osomabhizinisi bakhona, njengoba inhlangano eyengamele ibhola emhlabeni iFIFA ithe ilindele ukwenza inzuzo ewu-$3 billion emva kwale midlalo.
UKUHLASELA kobhubhane iCOVID-19 kusazwela kwezinye izingxenye zemboni yezolimo kanti izinselelo le mboni ebhekene nazo sezengezwe yimpi yeRussia ne-Ukraine eholele ekushodeni kukagesi emhlabeni nokwehla kwamandla emali.
NGELINYE ilanga umndeni wakwaGopal waseGoli, eGauteng, wawuhleli nezihlobo nabangani kuphekwe ukudla okunomsoco nokuconsisa amathe kodwa ezinye izivakashi zazifisa okubabayo ekudleni kwazo.
UKUBONA impilo entofontofo ephilwa wuyisemkhulu noninakhulu ngenxa yempesheni abayihola esikhwameni sempesheni sezisebenzi zikahulumeni ngenye yezinto ezimgqugquzelayo emsebenzini wakhe, ezimenza awuhloniphe futhi aqonde ukubaluleka kwawo.
Usakhula wawuphiwa imali?
Kwakuthukela nje ngithole uR1noma uR2, kodwa kwakungajwayelekile.
ZININGI izinto okungabe zisebenza kangcono futhi ngokushesha kuhulumeni ukube uphiko oluqondene nokuqhamuka nezinto ezintsha kusetshenziswa ubuchwepheshe lunegunya lokuphoqa iminyango kahulumeni ukuthi isebenzise izindlela ezintsha.
UKUVELELA embonini okuncintiswana kuyona kakhulu njengeyamadayimane akulula kodwa emva kweminyaka ewu-14, izelamani seziphumelele.
NJENGOBA umhlaba wonke ugubha i-International Fraud Awareness Week, eqale mhla ka-13 kuya mhla ka-19 Novemba, kuhle ukukhumbula ukuthi amaqola angakuthola noma nini noma kuphi. Yazi okufanele ukuqaphele uma usebenzisa ubuchwepheshe.
IMBONI yethu yezezimali yiyona ehamba phambili eNingizimu Afrika. Asivamile ukukhuluma ngezinhlekelele esizigwemile uma siqhathanisa nendlela esigxila ngayo emigodini esiphonseke kuyona.
NGESONTO elidlule ngikhulume ngendaba yokwenza isiqiniseko sokuthi sibandakanya intsha kuyo yonke into esiyenzayo. Kuleli sonto ngithanda sibheke izindlela eziningi zokwakha amathuba emisebenzi ezindaweni zakithi singabantu abamnyama.
MANINGI amathuba okuchuma komsebenzi wabalimi nabafuyi kodwa kukhulu abangakuzuza uma besebenzisa ubuchwepheshe.
KWAPHELA iminyaka eyisishiyagalolunye engakwazi ukuyofundela umsebenzi emva kokuphothula uMatikuletsheni.
ABANYE abantu abalutholi usizo nentuthuko kwezinye izingxenye zase-Afrika ngenxa yokuthi akufinyeleleki kalula kubona ngoba bengenakheli. Ukungabi nakheli kwenza ukuthi baphuthelwe ngamathuba atholakala ngenxa yobuchwepheshe besimanje.
Usemncane wawuphiwa yini imali?
Thina ekhaya sasihlupheka kakhulu, nganginganikwa imali. Ngisho nasesikoleni ngangiphatha ukudla okusale ngayizolo.
IZINKAMPANI ezisafufusa zisala ngaphandle uma kukhulunywa ngezinto ezihlose ukuthuthukisa zona kanti abantu bezinkampani ezinkulu bayathanda ukuzikhulumela, okuyinto engalungile.
KUKLONYELISWE osomabhizini bezobuchwepheshe kuma-15th Africa Tech Festival Awards, ngoLwesithathu eCape Town International Convention Centre eNtshonalanga Kapa ngoLwesithathu, usuku lwesibili lwale ngqungquthela esineminyaka ewu-25.
KUFANELE abalawuli bemboni yobuchwepheshe bashintshe indlela abenza ngayo izinto ukuze bayeke ukubambezela izinto ezintsha ezizothuthukisa imboni ne-Afrika. Leli yikhwelo elihlatshwe yizikhulumi kwi-Africa Tech Festival ebiseCape Town International Convention Centre kusukela mhla ka-7 kuya mhla ka-10 Novemba 2022.
BANINGI abantu abanamaselula e-Afrika kodwa lokho kukodwa akusho ukuthi kuzokwenza bakwazi ukubamba iqhaza futhi bahlomule emathubeni azoqhamuka ngenxa yokuthuthuka kobuchwepheshe besimanje iFourth Industrial Revolution.
UDISEMBA ususemnyango. Uyisikhathi lapho abantu benza khona izinto ezingenamqondo ngemali abayisebenzele kanzima unyaka wonke. Yisikhathi lesi imindeni emningi esuke inemali eningi kunejwayelekile ngenxa yamabhonasi nezitok’fela.
INGQUNGQUTHELA iCOP27 eqale kuleli sonto eSharm el-Sheikh, eGhibhithe, ibalulekile kwiNingizimu Afrika.
KULELI sonto ngithanda sibheke ukuthi yimiphi imizamo esingayenza ukusiza intsha yethu ingasweli imisebenzi uma isiqede uMatikuletsheni nasezikhungweni zemfundo ephakeme.
IMBONI yenkukhu yaseNingizimu Afrika imi ngomumo futhi inamandla yokusabalalisa inkukhu emhlabeni, nokho kunezingqinamba ezimbalwa eziyinqinda ukuthi idlondlobale ukusabalalisa inkukhu phesheya.
UWUMUNTU owayemangala uma ebona abangani bakhe bexakwe yizinselelo zokuzisebenza. Uthi wayengaqondi ukuthi bazihluphekiselani kangaka esikhundleni sokuthola umsebenzi ozobaholela kahle baphume osizini.
Usemncane wawuphiwa imali?
Yebo, kodwa hhayi njalo.
ISIKHWAMA sezisebenzi zikahulumeni iGovernment Employees Pension Fund (iGEPF) sikwazile ukumelana nezinselelo ezihlasele umnotho waseNingizimu Afrika sakhula ngo-9.6% safinyelela kuR2.3 trillion ngonyaka wezimali ka-2021/22.
UKUNGASEBENZI kahle kwezinhlaka zikahulumeni kuyazwela kakhulu kosomabhizinisi. Maningi kakhulu amafemu nezinkampani okuvalayo noma esezizovala unomphelo ngenxa yokungasebenzi kahle kwezinto komasipala, ngaphezu kwemiphumela emibi lokhu okuvele kunayo empilweni yabantu.
KULELI sonto ngithanda sibheke indaba yokuxhumana okungcono eNingizimu afrika ngobuchwepheshe. Emhlabeni wonke amazwe athuthukayo kwezomnotho axhumana kangcono.
ABALIMI ababencishwe amathuba kungenzeka bahlomuhle ngoR6 billion eminyakeni eyishumi ezayo esikhwameni esisha esethulwe umNyango wezoLimo, ukuBuyiswa koMhlaba nokuThuthukiswa kweziNdawo zaseMakhaya ngokubambisana neBhange loMhlaba.
You cannot copy content of this page
Javascript not detected. Javascript required for this site to function. Please enable it in your browser settings and refresh this page.